Aktualny etap legislacyjny

W dniu 27 czerwca 2025 r. opublikowano projekt Ustawy o środkach ograniczających (dalej: „Projekt”), zwaną też Dużą Ustawą Sankcyjną, który nie tylko wdraża obowiązującą Dyrektywę 2024/1226 z dnia 24 kwietnia 2024 r., dotyczącą przestępstw związanych z naruszeniem unijnych środków ograniczających oraz sankcji za takie naruszenia (dalej jako ,,Dyrektywa”), lecz także rozszerza obowiązujący w polskim systemie prawnym zakres ,,ustaw sankcyjnych”.

Projekt znajduje się obecnie na etapie opiniowania w ramach prac rządowych, co oznacza, że jego ostateczne brzmienie pozostaje przedmiotem dalszych uzgodnień i konsultacji.

Przedmiot nowelizacji

Projekt przewiduje nie tylko bezpośrednie wdrożenie dyrektywy do polskiego systemu prawnego, lecz także jej uszczelnienie poprzez rozszerzenie o aspekty krajowe oraz te związane z funkcjonowaniem Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Ponadto, projekt ma na celu scalenie dotychczas rozproszonych w kilku ustawach przepisów dotyczących środków ograniczających, co umożliwi skuteczniejsze egzekwowanie ich postanowień oraz zapewni większą spójność regulacji w polskim porządku prawnym.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż projektowana ustawa wprowadza mechanizm automatycznego obowiązywania środków ograniczających oraz sankcji nakładanych w ramach systemu prawnego Unii Europejskiej oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych. W praktyce oznacza to, że w przypadku ustanowienia środków ograniczających lub sankcji na poziomie unijnym bądź w ramach ONZ, będą one stosowane wprost w polskim porządku prawnym zarówno wobec podmiotów objętych środkami ograniczającymi czy sankcjami jak i w określonych sekcjach prowadzonej działalności gospodarczej, bez konieczności przeprowadzania odrębnej krajowej procedury legislacyjnej.

Projekt nie ogranicza się jednak wyłącznie do implementacji rozwiązań wypracowanych w ramach systemów międzynarodowych, lecz przewiduje również szerokie kompetencje państwowe w zakresie nakładania środków ograniczających czy sankcji. W szczególności zakłada utworzenie odrębnej, krajowej listy środków ograniczających, niezależne -choć powiązane – od wykazów prowadzonych przez Unię Europejską czy Organizację Narodów Zjednoczonych.

Lista ta obejmować może zarówno środki ograniczające oraz sankcje (o charakterze indywidualnym) wobec osób i podmiotów, jak i środki o charakterze gospodarczym czyli sankcje sektorowe, dotyczące określonych obszarów działalności gospodarczej danego kraju, przykładowo w zakresie obrotu uzbrojeniem.

Rozwiązanie to nie jest nowością w skali europejskiej – analogiczne regulacje funkcjonują m.in. w Czechach czy Estonii, które prowadzą własne krajowe listy sankcyjne niezależnie od reżimów unijnych i ONZ.

Konsekwencje nałożenia środków ograniczających

Środki ograniczające (indywidualne) stosuje się wobec osób lub podmiotów, które bezpośrednio lub pośrednio wspierają państwa objęte sankcjami, naruszają prawa człowieka, zagrażają demokracji lub praworządności, ingerują w bezpieczeństwo i wizerunek Polski, albo są powiązane z takimi podmiotami finansowo, organizacyjnie lub osobowo, a ich stosowanie ustala Szef Krajowej Administracji Skarbowej. Wobec podmiotu lub osoby, na którą nałożono krajowe środki ograniczające, stosuje się następujące ograniczenia:

  • zamrożenie środków finansowych i funduszy lub zasobów gospodarczych będących własnością, pozostających w posiadaniu, w faktycznym władaniu lub pod kontrolą osób lub podmiotów wpisanych na krajową listę środków ograniczających;
  • nieudostępnianie środków finansowych i funduszy lub zasobów gospodarczych;
  • wpis do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany;
  • wykluczenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu prowadzonego na podstawie Prawo zamówień publicznych.

Przepisy przewidują również możliwość przymusowego zbycia środków należących do osoby lub podmiotu objętego krajowym środkiem ograniczającym lub ich przejęcia na rzecz Skarbu Państwa poprzez ustanowienie zarządu w celu zbycia lub przejęcia środków finansowych, funduszy bądź zasobów gospodarczych osoby czy podmiotu.

Konsekwencje nałożenia środków ograniczających gospodarczych

Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może określić listę państw, z którymi czasowo zakazana lub ograniczona jest współpraca gospodarcza, w tym w zakresie obrotu wybranymi grupami towarów, tranzytu towarów przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, działalności inwestycyjnej, świadczenia usług, prowadzenia rozliczeń finansowych oraz ubezpieczeń.

Przy ustalaniu listy Rada Ministrów kieruje się bezpieczeństwem narodowym, w tym bezpieczeństwem publicznym, ochroną praw człowieka oraz zasadami racjonalności, celowości i szybkości reakcji na zmieniającą się sytuację polityczną na świecie. Każdorazowo Rada Ministrów podejmuje decyzję indywidualnie, w oparciu o własne uznanie, uwzględniając przedmiotowe kryteria.

Weryfikacja podmiotu lub osoby

Obecnie nie jest znany dokładny sposób weryfikacji podmiotów lub osób wpisanych na krajową listę środków ograniczających. W oparciu o podobnie już funkcjonującą listę sankcyjną, znajdującą się na stronie gov.pl, weryfikacji osoby lub podmiotu można dokonać poprzez wyszukanie imienia i nazwiska, nazwy podmiotu, daty urodzenia, danych identyfikacyjnych spółki (takich jak numer KRS, NIP, numer VAT lub jego odpowiednik), siedziby i adresów, osób reprezentujących podmiot oraz powiązań w Polsce. Wskazana lista obejmuje również rodzaj środków ograniczających oraz datę umieszczenia i wykreślenia z listy

Kary za nieprzestrzeganie środków ograniczających

W celu zapewnienia skutecznej realizacji zarówno krajowych, jak i międzynarodowych środków ograniczających, Projekt przewiduje znaczące rozszerzenie katalogu oraz zakresu odpowiedzialności – zarówno w wymiarze rodzajowym, jak i wysokości – w sferze sankcji karnych i administracyjnych za naruszenia przepisów.

Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami, w przypadku naruszenia obowiązków wynikających z reżimu środków ograniczających, na osoby fizyczne lub podmiot może zostać nałożona odpowiedzialność administracyjna w drodze decyzji administracyjnej. Maksymalny wymiar kary pieniężnej został określony na poziomie do 20 milionów złotych za każde stwierdzone naruszenie, co czyni sankcje jednymi z najwyższych przewidzianych w polskim porządku prawnym.

Jednocześnie projekt zakłada nowelizację ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Zmiana ta polega na wprowadzeniu możliwości wymierzenia wobec podmiotu zbiorowego kary finansowej w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia sankcji. Rozwiązanie to ma na celu powiązanie wymiaru sankcji z rzeczywistą skalą działalności gospodarczej podmiotu, tak aby kara była proporcjonalna i jednocześnie wystarczająco dotkliwa, by zapobiegać próbom obchodzenia prawa.

Odpowiedzialność karna przewidziana w Projekcie ma charakter szczególnie surowy i rozbudowany. Zgodnie z jego postanowieniami, za najpoważniejsze naruszenia reżimu środków ograniczających grozić może kara pozbawienia wolności sięgająca nawet do 12 lat.

Zakres odpowiedzialności karnej obejmuje zarówno czyny popełnione umyślnie, takie jak świadome obchodzenie środków ograniczających, ułatwianie transakcji z podmiotami objętymi sankcjami czy ukrywanie aktywów, jak i określone formy zaniechań jak np. nie zamrożenie środków finansowych czy nieprzekazanie informacji odpowiednim władzom.

Podsumowanie

Projekt ustawy o środkach ograniczających wprowadza krajową listę środków ograniczających oraz rozbudowany system odpowiedzialności, implementując dyrektywę UE 2024/1226 i przepisy ONZ. Przedsiębiorcy będą musieli zwracać szczególną uwagę na weryfikację kontrahentów i przestrzeganie obowiązków wynikających z przepisów dotyczących środków ograniczających, ponieważ naruszenia mogą skutkować odpowiedzialnością administracyjną i karną.

Ustawa ma wejść w życie 30 dni po jej uchwaleniu.

📞 Masz pytania? Skontaktuj się z nami – pomożemy Ci zrozumieć zmiany i przygotować się na ich wdrożenie.