Rozważania na temat systemu sądownictwa w Chinach należy zacząć przede wszystkim od informacji dotyczących podstawowej struktury sądów, które w Chińskiej Republice Ludowej są podzielone na cztery poziomy według hierarchii uprawnień. Dana klasyfikacja obejmuje odpowiednio: Najwyższy Sąd Ludowy (NSL), sądy wyższe, sądy pośrednie oraz sądy podstawowe. Mianem sądów lokalnych są zbiorczo określane sądy ostatnich trzech kategorii.

W treści niniejszego artykułu akcent został postawiony przede wszystkim na omówienie funkcji oraz kompetencji Najwyższego Sądu Ludowego, a zarazem jego roli w chińskim systemie sądowym.

  • Promowanie `krajowego i zagranicznego porządku prawnego`

Fundamentalne przekształcenia w trybie prowadzenia polityki międzynarodowej Chin pod rządami Xi Jinping`a spowodowały konieczność wzmocnienia pozycji chińskich instytucji prawnych, w tym sądów, na arenie międzynarodowej. Podkreśla się stwierdzenie, iż m.in. chińskie sądy muszą lepiej „służyć większemu celowi”, aktywnie uczestnicząc w rozwijaniu prawa chińskiego dotyczącego spraw zagranicznych oraz powiązanego prawa krajowego („jednoczesne promowanie krajowego i zagranicznego porządku prawnego” 统筹推进国内法治和涉外法治 [tǒngchóu tuījìn guónèi fǎzhì hé shèwài fǎzhì]).  NSL aktywnie uczestniczy w rozwijaniu ww. `zagranicznego porządku prawnego` poprzez „pełne wypełnianie swoich funkcji sądowych” (充分发挥审判职能 [chōngfèn fāhuī shěnpàn zhínéng]).

Ważny cel polityczny dla NSL stanowi stworzenie i dalszy rozwój prawa dotyczącego spraw zagranicznych, skoordynowanego z chińskim prawem krajowym. Zakres „pracy sądowej związanej z zagranicą” (涉外审判工作 shèwài shěnpàn gōngzuò]) nie jest oficjalnie zdefiniowany, aczkolwiek niektóre z głównych postanowień można określić na podstawie informacji zawartych w Raporcie Najwyższego Sądu Ludowego na temat pracy sądowej związanej z zagranicą z 2022 roku (最高人民法院关于人民法院涉外审判工作情况的报告 [zuìgāo rénmín fǎyuàn guānyú rénmín fǎyuàn shèwài shěnpàn gōngzuò qíngkuàng de bào​gào.]). W raporcie zostały wymienione przez Prezesa NSL Zhou Qiang`a 28 października 2022 r. kwestie związane z zagranicą rozpatrywane przez sądy ludowe, które obejmują, inter alia:

  • Sprawy karne (刑事 [xíngshì]);
  • Sprawy cywilne i handlowe (民商事 [mín shāngshì]);
  • Sprawy z zakresu prawa morskiego (海事 [hǎishì]);
  • Sprawy z zakresu prawa własności intelektualnej (知识产权 [zhīshì chǎnquán]);
  • Sprawy administracyjne (行政 [xíngzhèng]).

Zauważyć należy, iż relacja NSL wobec sądów niższych szczebli ogranicza się jedynie do funkcji nadzorczej (监督关系 [jiān dū guān xì]).

  1. Interpretacje sądowe （解释）

Interpretacje sądowe（解释 [jiěshì]) stanowią ogólne i abstrakcyjne normy przyjmowane przez komisję orzekającą NSL, które mają moc prawa. Zapewniają one konkretne wyjaśnienia dla sądów dotyczące interpretacji i stosowania ustaw uchwalonych przez Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych (OZPL) i jego Stały Komitet. Ponadto rozwijają niejasne terminy prawne oraz wyjaśniają przypadki, gdy kwestionowane jest znaczenie przepisu prawnego. Interpretacje sądowe często cechuje o wiele większa precyzyjność, niż same ustawy, stąd często mają pierwszeństwo w stosowanej praktyce sądów.

W związku z tym, mimo braku formalnych kompetencji legislacyjnych, NSL wywiera faktyczny wpływ na procesy stanowienia prawa, tworząc regulacje w sprawach o znaczeniu społecznym i gospodarczym. Dane stwierdzenie znalazło swoje odzwierciedlone również w sprawach  międzynarodowych:

  • W sprawie Huawei przeciwko Conversant interpretacja prawa międzynarodowego prywatnego oraz przepisów dotyczących patentów ustanowiła istotne precedensy w sporach związanych z branżą technologiczną;
  • NSL odegrał także kluczową rolę w kreowaniu chińskiej polityki dotyczącej egzekwowania przepisów antymonopolowych w przełomowej sprawie Alibaba Antitrust Fine w 2021 r.. Wydane zostały odpowiednie wytyczne interpretacyjne regulujące kwestie antymonopolowe skierowane ku zwalczaniu praktyk antykonkurencyjnych w firmach technologicznych.

Na podstawie art. 67 pkt 1 Konstytucji Chińskiej Republiki Ludowej interpretacja oraz nadzór nad wdrażaniem postanowień konstytucyjnych nie stanowią kompetencji NSL, lecz Stałego Komitetu Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych. Stanowi to ograniczenie oddziaływania przez NSL na władzę ustawodawczą. W związku z tym implementacja interpretacji sądowych stanowi zasadniczy instrument, który umożliwia przesunięcie kompetencji legislacyjnych z Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych na NSL. Natomiast fakt, iż omawiane interpretacje sądowe są powszechnie postrzegane jedynie jako element orzecznictwa oraz reakcja na techniczno-prawne problemy w praktyce sądów niższych szczebli, zaciera ich quasi-legislacyjny charakter.

  1. Orzeczenia przewodnie (指导性案例)

System tzw. orzeczeń przewodnich (指导性案例 [zhǐ dǎo xìng àn lì]) polega na określeniu oraz ujednoliconej publikacji przez NSL tych orzeczeń sądów ludowych, które mają znaczenie dla pracy orzeczniczej i egzekucyjnej. W treści art. 2 Przepisów dot. pracy nad orzeczeniami przewodnimi (关于案例指导工作的规定 [Guānyú Ànlì Zhǐdǎo Gōngzuò de Guīdìng]) przedstawiono otwarty katalog kryteriów, które powinne zostać spełnione, aby dane orzeczenie uzyskało status orzeczenia przewodniego:

  • Sprawa musi dotyczyć kwestii wzbudzających szerokie zainteresowanie opinii publicznej (社会广泛关注的 [shè huì guǎng fàn guān zhù de]). Dany wymóg określa przede wszystkim przypadki prawnie i społecznie istotne, wywierające wpływ na codzienność obywateli, politykę lub gospodarkę;
  • Sprawa jest rozpatrywana w związku z przepisami prawa o charakterze ogólnym (法律规定比较原则的: [fǎ lǜ guī dìng bǐ jiào yuán zé de]), a dane orzeczenie stanowi podstawę ich interpretacji oraz stosowania;
  • Sprawa ma charakter typowy (reprezentatywny) i może w przyszłości stanowić wzór dla rozpatrywania przypadków o podobnym stanie faktycznym (具有典型性的 [jù yǒu diǎn xíng xìng de]);
  • Sprawę cechuje wysoki poziom trudności i złożoności lub kwestie w niej poruszane są nowością w systemie prawa (疑难复杂或者新类型的 [yí nán fù zá huò zhě xīn lèi xíng de]);
  • W ostateczności omawiany przepis stanowi o wszelkich innych przypadkach, które mogą potencjalnie pełnić funkcję przewodnią w orzecznictwie (其他具有指导作用的案例 [qí tā jù yǒu zhǐ dǎo zuò yòng de àn lì]).
  1. Orzeczenia modelowe (示范判决)

Oprócz orzeczeń przewodnich chiński system sądownictwa ponadto dysponuje instytucją tzw. orzeczeń modelowych (示范判决 [shìfàn pànjué]). Podobnie, jak orzeczenia wcześniej opisywanej kategorii, orzeczenia modelowe w swoich treściach zawierają wskazanie właściwego kierunku rozstrzygania spraw dla sądów niższych instancji przy rozpatrywaniu podobnych sytuacji. Różnica natomiast tkwi w celu ich stanowienia. Podczas gdy w wypadku orzeczeń przewodnich akcent jest postawiony przede wszystkim na zapewnieniu wytycznych dot. precyzyjnej wykładni oraz stosowania przepisów prawa w danym stanie faktycznym, esencją orzeczeń modelowych jest skonstruowanie pewnego wzorca postępowania dla sądów.

Ciekawe w tym zakresie są orzeczenia modelowe sądów w sprawach międzynarodowych, których wspólną cechą jest promowanie `zagranicznego porządku prawnego` wspomnianego we wstępnych rozważaniach niniejszego artykułu.

W ramach omawianych międzynarodowych aspektów prawnych zogniskować warto niektóre orzeczenia przewodnie, opublikowane przez NSL:

  • W sprawie ARTPLAST przeciwko Taizhou Huangyan Smart Mechanical Models Co. Ltd Wysoki Sąd Ludowy Prowincji Zhejiang rozpatrywał spór pod kątem Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, analizując kwestię `zasadniczego naruszenia umowy`. Generalnie rzecz ujmując, wymieniona sprawa ukazuje, jak sądy ludowe powinne działać na rzecz utrzymania porządku sprzedaży towarów oraz jednocześnie chronić prawa i interesy stron zarówno chińskich, jak i zagranicznych;
  • Sprawa Logwin Air + Ocean China Ltd. Nanjing Branch przeciwko Zurich General Insurance Company przyczyniła się do ukształtowania modelu prawidłowego zastosowania systemu ograniczenia odpowiedzialności na podstawie Konwencji Montrealskiej;
  • Z kolei esencją sprawy Qingdao Ronghai Ocean Environmental Protection Service Co., Ltd. przeciwko Symphony Shipholding S.A. and North of England P&I Designated Activity Company był spór o odpowiedzialność za szkody środowiskowe, spowodowane przez statek. Według NSL, podejście Sądu Morskiego w Qingdao odzwierciedla cel Konwencji o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejem bunkrowym z roku 1992, jakim jest zachęcanie do eliminacji zanieczyszczeń oraz odpowiednie odszkodowanie;
  • Sprawa Chepetsky`ego Zakładu Mechanicznego S.A. ma ogromne znaczenie dla rozstrzygania spraw o uznanie i wykonanie wyroków sądów zagranicznych.
  1. Mandatoryjny przegląd kar śmierci

Na koniec dzisiejszej analizy należy zasygnalizować jeszcze jedną nie mniej istotną kompetencję NSL, a mianowicie instytucję mandatoryjnego przeglądu kar śmierci. Kwestia środków ochrony proceduralnej, związanych z nakładaniem kary śmierci stała się ważnym obszarem reform po szeregu błędów wymiaru sprawiedliwości. Jako reakcja na gorliwą krytykę systemu sądownictwa w sprawach dotyczących nakładania kary śmierci, drogą zmiany przepisów ustawy o organizacji sądów ludowych (中华人民共和国人民法院组织法 [Zhōngguó rénmín fǎyuàn zǔzhī fǎ]) w 2007 r. wprowadzony został obowiązek przeglądu kar śmierci przez NSL.

  1. Podsumowanie

Zasadnicza rola NSL w kształtowaniu porządku prawnego Chin przejawia się zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym. Stosowanie omówionych wyżej instytucji zapewnia NSL możliwość stałego oddziaływania na sterowanie kierunkiem rozwoju prawnego Chin na globalnej  arenie międzynarodowej.

Autorem artykułu jest Mariya Shamborska z Warsaw-Beijing Forum

Bibliografia:

Artykuły:
Björn Ahl, Judicialization in Authoritarian Regimes: The Expansion of Powers of the Chinese Supreme People’s Court;
Susan Finder, How China’s Supreme People’s Court Supports the Development of Foreign-Related Rule of Law;

Orzeczenia:
Huawei vs. Conversant (2018-2020);
Alibaba Antitrust Fine (2021);
ARTPLAST v. Taizhou Huangyan Smart Mechanical Models Co. Ltd;
Logwin Air + Ocean China Ltd. Nanjing Branch v. Zurich General Insurance Company;
Logwin Air + Ocean China Ltd. Nanjing Branch v. Zurich General Insurance Company;
Chepetsky Mechanical Plant Joint-Stock Company applying for the recognition and enforcement of a civil judgment of the Commercial Court of the Udmurt Republic of the Russian Federation;

Akty prawne:
https://www.chinajusticeobserver.com/law/x/provisions-on-case-guidance-20101116/chn (PROVISIONS ON GUIDING CASES 2010)

Źródła internetowe:
https://www.legal-theory.org/?mod=info&act=view&id=17033
https://www.chinacourt.org/article/detail/2022/10/id/6983287.shtml (RAPORT)
https://www.chinajusticeobserver.com/a/what-is%20the-court-system-like-in-china;
https://www.nytimes.com/2021/04/09/technology/china-alibaba-monopoly-fine.html;

Inne źródła:
Twelve Model Foreign-related Civil and Commercial Cases Applying International Treaties and International Practices Published by the Supreme People’s Court (December 28, 2023).