
Wprowadzenie
ESG, powoli zyskujący status symbolu modelu biznesowego nowej generacji, opartego na szerszym pojmowaniu rozwoju, jest tematem szczególnie istotnym w kontekście inwestowania, transakcji przejęć i prowadzenia działalności gospodarczej. Jako idea sięga lat 70., gdy zaczęto odchodzić od paradygmatu wzrostu mierzonego wyłącznie wzrostem PKB. W 2004 r. pod egidą ONZ opublikowany został raport Who Cares Wins, w którym po raz pierwszy wymienia się trzy aspekty – środowiskowy, społeczny i zarządzania korporacyjnego – które powinny być brane pod uwagę przy ocenie działalności przedsiębiorstw – obok wskaźników finansowych. Obecnie koncepcja ta wiąże się z odpowiedzialnością biznesu lub wręcz proaktywnym inwestowaniem, zmuszając podmioty do ujawniania i oceny swojego wpływu na otoczenie.
Tradycyjnie zwykło się zakładać, że uwzględnianie wskaźników innych niż finansowe przy inwestowaniu lub prowadzeniu działalności gospodarczej będzie odbywało się kosztem tychże. Z badań wynika jednak, że przeciwnie, wdrażanie kryteriów ESG może prowadzić do ich poprawy przez maksymalizację wydajności, pobudzanie innowacji i przyciąganie inwestorów; na pewno zaś samo przez się nie pogarsza wyników. Spełnienie wymaganych wytycznych ESG (compliance) nie jest tylko dbałością o zrównoważony rozwój, ale również wyjściem naprzeciw oczekiwaniom inwestorów i konsumentów, zwiększaniem konkurencyjności i możliwości zarządzania ryzykiem (choćby poprzez ułatwianie due diligence).
Od ponad dwóch dekad, w wyniku otwarcia się Chin na napływ kapitału zagranicznego, liczba zagranicznych przedsiębiorstw i inwestorów na rynku chińskim znacząco wzrosła. Internacjonalizacja przedsiębiorstw, popychana przez globalizację, przyczyniła się do szybkiego rozprzestrzenia koncepcji ESG jako nowego, uznanego standardu prowadzenia biznesu. Są to jednak również względy praktyczne – przyciąganie inwestorów z zagranicy oraz lepiej poinformowane władze. Wspomniane czynniki powodują, że zamiary wdrożenia ujednoliconego i ogólnokrajowego, obowiązkowego systemu ESG w Chinach wydają się więcej niż zrozumiałe. Pomijając w tym miejscu uwagi o właściwej Chinom idei harmonii, należy wskazać, że model rozwoju prowadzony przez obecne władze w coraz większym stopniu skupia się na jakości życia i zrównoważonym rozwoju.
ESG w Chinach
Stosowanie kryteriów ESG nie jest w Chinach nieobecne. W celu uczestniczenia w handlu zagranicznym wiele podmiotów musiało wdrożyć raportowanie ESG już wcześniej. Także wymogi informowania stawiane przez inwestorów lub giełdy papierów wartościowych prowadziły do rozwoju systemów sprawozdawczości bez ogólnej regulacji państwowej. Nie tylko zresztą giełdy i banki, ale również lokalne władze zdecydowały się na nałożenie obowiązku raportowania na niektóre podmioty.
Władze centralne nie są jednak bezczynne. Już w 2003 r. chińska Rada Stanu przyjęła Announcement on Corporate Environmental Information Disclosure. Pod koniec następnej dekady zaczęły pojawiać się pierwsze opracowania wytycznych dotyczących ESG i zielonych inwestycji publikowane przez ministerstwa, Ludowy Bank Chin czy komitety. Rok 2022 przyniósł opracowane przez rządowy think tank China Enterprise Reform and Development Research Association pierwsze ogólnokrajowe wytyczne, standaryzujące zakres i metody raportowania, które skupiały się jednak na sektorach kluczowych dla zanieczyszczania środowiska. Jednak najnowszy (z 2024 r.), a zarazem najistotniejszy dotąd dokument to Corporate Sustainability Disclosure Standards – Basic Standards.
Tym, co łączy obecnie istniejące wytyczne, jest bazowanie na wytycznych międzynarodowych (głównie International Sustainability Standard Board), jednak osadzonych w lokalnym kontekście. Ich wzorem m.in. opierają się one na zasadzie podwójnej istotności – oceniany jest zarówno wpływ podmiotu na otoczenie, jak i wpływ kryteriów na jego wyniki finansowe. Projektowane ramy prawne mają ujednolicić wymagania i równomiernie zobowiązać podmioty do ich przestrzegania. Władze w Pekinie dążą do skonstruowania systemu opartego na 3 filarach: wspomnianych standardach podstawowych, standardach szczególnych (Specific Standards) i wytycznych stosowania (Application Guidelines) – dwa ostatnie dokumenty dopiero czekają na opracowanie. Pełne wdrożenie systemu ma zakończyć się przed 2030 r. Do 2026 r. zaś raportowanie jest fakultatywne, choć zalecane.
Przyjęte niedawno standardy podstawowe kładą fundament pod budowę systemu. Zawierają zasady ogólne systemu, cele, zasady i wymogi dotyczące raportowania. Jako cel sprawozdawczości podkreślone jest promowanie nowego modelu gospodarczego zapewniającego harmonię człowieka i natury. Kluczowy jest zakres stosowania dokumentu: początkowo obowiązki mają dotykać jedynie największych przedsiębiorstw i spółek obecnych na giełdzie (publicly listed companies), natomiast planowane jest rozszerzanie go na średnie i małe podmioty. Wdrażanie systemu jest określone jako fazowe, co ma uelastyczniać proces i wspierać dostosowanie się adresatów.
Ogólny obowiązek sprawozdawczości w dziedzinie zrównoważonego rozwoju definiowany jest jako udzielanie informacji związanych z ryzykiem, szansami i wpływem działalności podmiotów na środowisko, kwestie społeczne i ład korporacyjny. Zasady przyświecające raportowaniu to wiarygodność danych, istotność (powiązanie z tematem i użyteczność), porównywalność (z poprzednimi lub późniejszymi publikowanymi przez przedsiębiorstwo oraz przez inne podmioty), sprawdzalność, zrozumiałość i terminowość. Publikowane informacje mają służyć ich użytkownikom, za które uważani są inwestorzy, konsumenci, podmioty państwowe i udziałowcy. Pod kątem użyteczności względem użytkowników oceniana jest wymagana treść udzielonej informacji: ryzyka i szanse będące przedmiotem obowiązku, to te, których nieudzielenie negatywnie wpłynąłby na użytkowników. Z kolei przy informacjach o wpływie istotną jest powaga (severity), gdy chodzi o wpływy negatywne, oraz skala i perspektywa w odniesieniu do wpływów pozytywnych. Przy wpływach przewidywanych (a nie już odnotowanych) istotnym czynnikiem wskazującym na ich relewancję jest dodatkowo prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Podkreślone jest rozróżnianie informacji ważnych oraz innych, dodatkowych – zwłaszcza dla zachowania jasności, przejrzystości i zrozumiałości informacji. Wymagane jest bazowanie informacji na rzetelnych źródłach oraz metodach odpowiednich dla wielkości przedsiębiorstwa. Wszelkie błędy powinny być poprawiane. Raporty powinny corocznie być publikowane (na stronach podmiotów lub gdzie indziej), równolegle ze sprawozdaniem finansowym.
Podczas przygotowywania informacji firmy powinny brać pod uwagę value chain, czyli również pośrednie oddziaływanie, przez inne podmioty w ramach interakcji. Dla kwestii finansowych wymagane jest raportowanie w 4 obszarach: zarządzania korporacyjnego, strategii, zarządzania ryzykiem, danych statystycznych i celów. W związku z tym wyszczególnione jest wiele zagadnień podlegających obowiązkowi raportowania, m.in sposób i skuteczność uwzględniania zrównoważonego rozwoju przez decydentów w podmiocie, nadzór i kontrola ich przestrzegania, identyfikowanie i zarządzanie szansami i ryzykami, perspektywy i postępy czynione przez podmioty, model biznesowy, sposoby zbierania danych, ich oceny i poziomie niepewności udzielanych informacji.
W pewnych przypadkach brak ilościowej sprawozdawczości w zakresie wpływu finansowego konkretnych ryzyk i szans jest usprawiedliwiony, jednak wymagana jest wtedy informacja jakościowa oraz ogólna ilościowa. Tajemnica państwowa, możliwa szkoda dla podmiotu i jego interesu gospodarczego, własność intelektualna mogą służyć jako zwolnienie z ujawniania niektórych informacji.
Powyższe wytyczne zostaną doprecyzowane przez standardy szczegółowe, drugi komponent, mający dotykać konkretnych obszarów tematycznych. W zagadnieniach środowiskowych wyróżnia sie m.in klimat, zanieczyszczenie, zasoby wodne i bioróżnorodność, w społecznych – ochronę pracowników, konsumentów i rewitalizację obszarów wiejskich, a w dotyczących zarządzania korporacyjnego – zachowań w biznesie.
Wytyczne dotyczące stosowania mają wesprzeć podmioty objęte obowiązkiem w poprawnym raportowaniu (compliance). Wydziela się tu 2 główne obszary: wytyczne obowiązujące w konkretnych sektorach przemysłu i wytyczne dotyczące interpretacji i implementacji dwóch wcześniejszych dokumentów.
Dla zagranicznych inwestorów jednak równie ważne mogą być wytyczne opracowane przez giełdy w Szanghaju, Shenzhen i Pekinie (CSR Guidelines). Również oparte są na wytycznych międzynarodowych, przyjmując zasadę podwójnej istotności i wymagając raportowania we wspomnianych 4 obszarach. Dwie pierwsze giełdy zobowiązują podmioty o odpowiednich indeksach na giełdach oraz podmioty obecne również za granica na giełdzie (dual listed), do raportowania. Inne podmioty obecne na giełdzie są do tego zachęcane. Podmiotom zagranicznym zaleca się uważne przeanalizowanie różnic między jurysdykcjami. Z kolei giełda w Pekinie przyjęła podejście w pełni fakultatywne. Co ważne, termin wejścia w życie obowiązku raportowania jest tu krótszy – pierwsze raporty są wymagane w 2026 r.
Znaczenie dla zagranicznych podmiotów
Publikowane dokumenty nie różnicują per se między przedsiębiorstwami krajowymi a zagranicznymi w kwestii obowiązku sprawozdawczości, jednak podkreśla się wagę dostosowania do wymogów innych jurysdykcji w takich wypadkach. Wyzwaniem dla przedsiębiorców może okazać się więc nie tylko samo wdrożenie chińskich wytycznych, ale również stosowanie kilku równoległych systemów – przykładowo, spółka działająca w Chinach i eksportująca do UE będzie musiała wdrażać wymagania ich obu (odwrotnie również, natomiast system europejski już teraz kładzie na to szczególny nacisk). Co istotne, unijna dyrektywa o sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju wymaga również pozyskiwania przez podmioty europejskie informacji dotyczących zrównoważonego rozwoju według standardów UE od partnerów i oddziałów zagranicznych – obowiązek raportowania w Chinach może więc ułatwić im to zadanie i przynieść korzyści dla relacji handlowych.
Wśród podmiotów zagranicznych wątpliwości może budzić także kwestia wymaganych metod oceny i środków wdrażania. Obecne wytyczne mówią tylko o rzetelnych podstawach empirycznych dotyczących raportów, jednak informacje powinny być zbierane bez nadmiernego wysiłku i być współmierne do możliwości i zasobów firmy. Firmy jednak powinny wprowadzić odpowiednie mechanizmy wewnętrzne dotyczące zbierania danych oraz kontroli ich dokładności. Nie jest jednak jasne, czy wymaga to audytu – zapewne następne dokumenty rzucą światło na tę kwestię.
Zależnie od wielkości firmy, przedsiębiorcy operujący w Chinach oraz inwestorzy już powinni przygotowywać się na wejście obowiązku raportowania. Zalecane jest, by zacząć wprowadzać systemy zbierania danych, ustalać cele, dostosować strategie i śledzić zmiany prawne. Podstawową kwestią byłoby sprawdzenie, czy i od kiedy jest się objętym obowiązkiem sprawozdawczości oraz podjęcie działań na podstawie standardów podstawowych, w oczekiwaniu na bardziej szczegółowe wytyczne. Nie należy również zapominać o potencjalnym objęciu obowiązkiem wynikającym z przepisów lokalnych lub giełd.
Wyzwania systemowe
Przedsiębiorstwa operujące w Chinach powinny mieć jednak również na uwadze pewne wyzwanie systemowe, które mogą nieść nowe ramy regulacyjne. Niektóre dotychczasowe bolączki to dokładność danych i konsekwencja w raportowaniu. Równocześnie, różnice między systemem chińskim a innymi wymaganymi międzynarodowo mogą stanowić wyzwanie dla firm – zarówno w kwestii treści wytycznych, jak i ich interpretacji oraz sposobu oceny realizacji. Stopniowe wdrażanie systemu daje jednak szansę firmom na odpowiednie dostosowanie.
Oprócz tego, co jest nierzadkie w obliczu dyskusji nad ESG, pojawiają się glosy wskazujące na możliwą tendencyjność standardów oceny zgodności i oceny raportowania – ostatecznie odpowiednie konstruowanie systemu to narzędzie państwowego nadzoru. Przez to sprawozdania mogą nie zawsze dawać pełen obraz działania podmiotu i jego wpływu na otoczenie. Pojawiają się także argumenty dotyczące zagrożenia greenwashingu oraz rzeczywistej istotności i wiarygodności wymaganych i publikowanych informacji. Są to jednak ryzyka właściwe każdemu systemowi raportowania ESG.
Zakończenie
Wiele pytań pozostaje otwartych – z odpowiedzią pozostaje czekać na publikację szczegółowych wytycznych. Na ten moment można jedynie zatrzymać się nad kwestią uniwersalizmu kryteriów ESG – czy w każdym regionie świata można wymagać tego samego. Chińskie wytyczne w pewnych aspektach różnią się od międzynarodowych, jednak nie stoją z nimi w sprzeczności. Innym zagadnieniem jest jednak ich rozumienie, wdrożenie i odbiór w społeczeństwie. Pewne podstawy, jak mitygacja zanieczyszczenia środowiska, zapewnianie praw pracowniczych czy odpowiednia struktura zarządzania przedsiębiorstwem nie budzą raczej zastrzeżeń. Jednak lokalne percepcje mogą odgrywać znaczną rolę w rozumieniu kryteriów – można tu wskazać na kulturę pracy lub prawa pracownicze w świetle nowych technologii. Powoduje to potencjalne różnice w realnym zakresie stosowania kryteriów oraz w ocenie efektów w różnych jurysdykcjach. Wydaje się to jednak normalnym a koniecznym do uwzględnienia aspektem operowania w więcej niż jednym systemie prawnym.
Potrzeba przeprowadzania holistycznej oceny oddziaływania przedsiębiorstw na otoczenie i wzięcia za nie odpowiedzialności odpowiada zmieniającemu się, szerszemu postrzeganiu postępu, rysując się jako nowa zasada w biznesie kierowanym paradygmatem zrównoważonego rozwoju. Ujednolicenie zasad jest krokiem w stronę zwiększenia skoordynowania systemu, a przez to jego efektywności i globalnej konkurencyjności podmiotów. Dynamiczne zmiany mogą stanowić dla spółek wyzwanie, jednak odpowiednie wykorzystanie chińskiego ESG momentum jest szansą na wzmocnienie swojej pozycji rynkowej.
Artykuł autorstwa Anny Sajdak z Warsaw-Beijing Forum
Źródła
Corporate Sustainability Disclosure Standard – Basic Standards (Trial), dostęp: https://kjs.mof.gov.cn/zhengcefabu/202412/t20241216_3949745.htm
Henisz, T. Koller, R. Nuttall, Five ways that ESG creates value, ,,McKinsey Quarterly”, 2019, t. 55, nr 4.
Yang, China Issues Guidelines on Corporate Sustainability Reporting. (dostęp: https://www.cliffordchance.com/briefings/2024/07/china-issues-guidelines-on-corporate-sustainability-reporting.html)
https://www.china-briefing.com/news/china-releases-esg-reporting-standards-for-businesses/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1755309123000357
https://www.china-briefing.com/news/china-unveils-basic-standards-for-corporate-sustainability-esg-disclosure/
https://m-f-consulting.com/publications/esg-in-china/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1544612324006329
https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=3dd0fb05-e4b3-49f7-9a31-4cfcf185e16f
https://www.pwc.de/en/international-markets/german-business-groups/china-business-group/connecting-the-dots-esg-regulations-in-china-and-the-eu.html
https://dialogue.earth/en/digest/china-to-roll-out-sustainability-disclosure-standards-by-2027/
https://law.asia/china-esg-regulations-maturity/
https://www.google.com/amp/s/insights.auquan.com/china-unveils-first-corporate-sustainability-reporting-standards%3fhs_amp=true
https://www.bsr.org/en/blog/how-companies-can-navigate-chinas-esg-reporting-guidelines
https://www.csri.global/launch-report/7-how-can-governments-help-investors-manage-esg-risks-in-china-7z72l
https://www.investordaily.com.au/analysis/54642-esg-in-china-a-hidden-opportunity-or-investment-misstep
https://www.china-briefing.com/news/chinas-stock-exchanges-announce-esg-reporting-guidelines-for-listed-companies/